داستان سفر ماهی قرمز کوچولو به مشهد

در آستانه فصل بهار هستیم. تقویم آخرین روز‌های سال را نشان می‌دهد. باران‌های پیاپی، آخرین نفس‌های اسفند را شماره می‌کند. نوروز، مهم‌ترین و باشکوه‌ترین آیین باقی‌مانده از رسوم و سنن ایران باستان است و هر ساله مردم ایران و کشور‌های دیگری که از فرهنگ ایران باستان الهام گرفته‌اند، این آیین را گرامی می‌دارند.

نوروز در دین اسلام دارای جایگاه والایی است. احادیث و روایات زیادی از بزرگان دین درباره این آیین وجود دارد و همه آن را گرامی داشته‌اند. خیابان‌های شهر را که نگاه کنیم، جنب‌و‌جوش ویژه‌ای بین مردم دیده می‌شود. لبخند‌ها و خنده‌های بیشتری را می‌بینید. انگار حال شهر و مردمش کمی بهتر شده است و تکاپوی خرید نوروزی کم‌کم در دل‌های مردم شهر جوانه می‌زند.

سفره هفت‌سین از مهم‌ترین سنبل‌های نوروز است که از دیرباز درمیان تمام اقوام ایرانی جای داشته است و از لحظه سال‌تحویل تا سیزدهم فروردین، در گوشه‌ای از خانه ایرانیان پهن می‌شود.

نوروز برای کودکان معنای دیگری دارد.انقلابی در دل‌هایشان ایجاد می‌کند و خرید ماهی قرمز که چشم‌نواز‌ترین رنگ را درکنار سبزه عید ایجاد می‌کند، برای آن‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد.

خیابان قرنی در منطقه ما چند ماهی‌فروشی بزرگ دارد که این روز‌ها در آن جای سوزن انداختن نیست. هرچه هم به روز‌های پایانی سال نزدیک می‌شویم، رفت‌وآمد مردم به این چند ماهی‌فروشی بیشتر می‌شود.

داستان ماهی‌های قرمز

فروشگاه آقای عوامی در حاشیه خیابان توحید قرار دارد و یک ماهی‌فروشی فصلی نیست که فقط نزدیک عید، ماهی عرضه کند. عوامی تمام سال، ماهی و تنگ و دیگر لوازم نگهداری از آن را می‌فروشد. نزدیک عید، اقلام مربوط به سفره هفت‌سین ازقبیل سبزه و دیگر ملزومات سفره را هم به سبد فروشگاهش اضافه می‌کند.

این فروشنده ماهی می‌گوید: اصلی‌ترین مرکزِ پرورش ماهی قرمزِ ایران، شهر رشت است؛ البته بیشتر شهر‌های شمال کشور، ماهی قرمز تولید می‌کنند و هر ماهی‌فروشی با یکی از این شهر‌ها کار می‌کند. در مشهد هم تعداد محدودی مرکز پرورش ماهی قرمز وجود دارد. نزدیک رشت، روستایی است به‌نام سنگسر که ما از آنجا ماهی می‌خریم. اول اسفند به رشت می‌رویم و براساس میزان نیاز و اقتضائات بازار خرید ‌می‌کنیم.

وی درمورد قیمت ماهی‌ها می‌گوید: قیمت ماهی‌ها به‌صورت دانه‌ای محاسبه می‌شود. این‌گونه نیست که وزن ماهی را ملاک محاسبه قرار دهند. براساس اندازه و نژاد ماهی‌ها، قیمتشان متغیر است.

پس از توافق بر روی قیمت، با یک پیمانه مخصوص از استخر ماهی برمی‌داریم و تعداد ماهی‌های موجود در آن پیمانه را می‌شماریم. سپس آن پیمانه هرچند قطعه ماهی داشت، پیمانه‌های بعدی را هم همان تعداد محاسبه می‌کنیم. امسال ۲۰۰ هزار قطعه ماهی از رشت خریدیم و با نیسان و خاور به مشهد منتقل کردیم.

او ادامه می‌دهد: ماهی‌ها ۱۸ ساعت در راه بودند و یک سفر سخت و طولانی را پشت‌سر گذاشتند تا سر سفره هفت‌سین همشهریان ما جای بگیرند. سال‌های گذشته میزان خریدمان، گاه به یک‌میلیون ماهی هم می‌رسید.

ماهی شیء نیست 

آقای عوامی درباره شرایط نگهداری این موجودات زیبا به ما می‌گوید: «متاسفانه خیلی‌ها ماهی‌قرمز را یک کالای بی‌جان فرض می‌کنند و به‌درستی از آن نگهداری نمی‌کنند، حال آنکه ماهی هفت‌سین یک موجود زنده بسیار شگفت‌انگیز و آفریده خداوند است و نباید به هیچ حیوان و موجود زنده‌ای ظلم کرد.»

شرایط نگهداری ماهی سفره هفت‌سین

شرایط نگهداری ماهی‌های قرمز بسیار مهم و حساس است، طوری‌که عوامی درمورد این شرایط می‌گوید: این ماهی‌ها در آب‌های سرد زندگی می‌کنند و دمای مناسب آب نگهداری آن‌ها همان دمای مناسب برای انسان‌هاست.

۲۰ درجه سانتی‌گراد بهترین دما محسوب می‌شود. هر ماهی به تقریبا ۳۰ لیتر آب برای زندگی نیاز دارد که البته این میزان براساس اندازه ماهی‌ها تغییر می‌کند. نکته مهم آن است که آب ماهی‌ها باید زودبه‌زود عوض شود؛ مثلا حداکثر هر هفته باید آب ماهی عوض شود. اگر آکواریوم کوچک است، هنگام اضافه کردن آب به آکواریوم نیز باید مراقب بود، زیرا ممکن است آب اضافه‌شده، دمای متفاوتی داشته باشد.

آب با دمای خیلی زیاد و دمای خیلی کم به ماهی آسیب می‌رساند. اگر شرایط زندگی ماهی قرمز مهیا نباشد، یعنی آب آن به‌موقع عوض نشود یا غذای مناسب به این حیوان داده نشود، ماهی می‌میرد. هرکه این‌گونه رفتار کند، مرتکب گناه شده؛ چون جان موجود زنده‌ای را به خطر انداخته است.

وی اضافه می‌کند: این ماهی‌ها اگر شرایط مناسب زیستشان فراهم باشد، تا ۳۰ سانت رشد می‌کنند و وزنشان به نیم‌کیلو و گاهی در بعضی نمونه‌ها به ۲ و نیم کیلو می‌رسد. این ماهی در سه‌سالگی بالغ می‌شود و بیش از ۱۰ تا ۵۰ سال عمر می‌کند. درکل این نوع ماهی اصلا مناسب نگهداری در تنگ‌های کوچک نیست؛ مخصوصا نباید تعداد زیادی ماهی قرمز را درون یک تنگ کوچک قرار داد؛ چون این کار باعث کمبود اکسیژن در آب ماهی‌ها ‌می‌شود.

ماهی‌های آکواریومی؛ مناسب سفره هفت‌سین

وی توصیه می‌کند: بهتر است مردم از ماهی‌هایی استفاده کنند که مناسب نگهداری در تنگ هستند و از این بابت آسیبی به آن‌ها نمی‌رسد؛ مثل ماهی‌های آکواریومی ازقبیل فایتر، گوپی، سوارتل، زبرا، پلاتی و گلدفیشِ نژاد آب‌گرمی که همه آن‌ها تقریبا در شکل‌وشمایل و به رنگ ماهی قرمز هستند و بهترین مکان نگهداری آن‌ها تنگ است.

از نظر قیمت هم خیلی گران نیستند و اصلا دلیل خریده نشدن آن‌ها به‌جای ماهی قرمز، ناآشنایی مردم با آن‌ها و نداشتن اطلاعات درباره‌شان است. چه‌بسا اگر اقبال مردم به خرید ماهی‌های مناسب نگهداری در تنگ بیشتر شود، تولید چنین ماهی‌هایی، مقرون‌تر‌به‌صرفه شود و قیمتشان بسیار کاهش یابد و دیگر ماهی‌های قرمز در تنگ‌های کوچک با سختی و عذاب نمیرند.

 متخصص پرورش ماهی‌های زینتی در ادامه، درباره شغلش به ما این‌گونه می‌گوید: درست است که مردم روش نگهداری ماهی قرمز را نمی‌دانند و باعث مرگش می‌شوند، اما ازطرفی باید توجه داشت که افراد بسیاری شاید هزاران نفر تنها در همین شهر مشهد به‌طور مستقیم با پرورش و خرید و فروش ماهی قرمز شاغل شده‌اند. حال‌وهوایی که این موجود زیبا در بین مردم ایجاد می‌کند، شایان توجه است. تمام مشتریان ما پس از خرید ماهی، با لبخند از مغازه خارج می‌شوند و حالشان خوب می‌شود.

او می‌گوید: تمام کسانی که وارد حرفه پرورش و فروش ماهی‌های زینتی می‌شوند، کارشان را از علاقه‌مند شدن به ماهی قرمز عید شروع کرده‌اند. خود من نیز در زمان کودکی، یک ماهی قرمز داشتم. بعد از آن یک آکواریوم خریدم و ماهی‌های موردعلاقه‌ام را پرورش دادم تااینکه ۲۰ سال پیش وارد این حرفه شدم و الان نزدیک ۱۰ سال است که در حاشیه خیابان توحید، فروشگاه دارم. مشتریانم را مشهدی‌ها و زائران تشکیل می‌دهند، ولی شهرستان‌های اطراف مشهد هم ماهی خود را از اینجا تهیه می‌کنند.

ماهی را سهمیه‌بندی کردیم

وی می‌افزاید: ما مشتریانی از کشور افغانستان نیز داریم. جالب اینجاست که در آنجا هم فرهنگ گذاشتن ماهی قرمز سر سفره هفت‌سین وجود دارد و ماهی قرمز موردنیاز آنجا از مشهد تامین می‌شود.

عوامی ادامه می‌دهد: سال ۹۱ ماهی در بازار بسیار کم شده بود و تقاضا زیاد بود. ما هم به میزان خواسته همه مشتریانمان، ماهی نداشتیم؛ به همین دلیل صف‌هایی طولانی جلوی مغازه تشکیل می‌شد که گاهی شاید به صد نفر نیز می‌رسید. ما ماهی را سهمیه‌بندی کرده بودیم و به هر نفر دو ماهی می‌دادیم. تقریبا هشت ساعت مانده بود به لحظه سال‌تحویل که ماهی قرمز تمام شد و مشتریان زیادی در صف بودند که ماهی نداشتند.

آنجا بود که تصمیم گرفتند ماهی دیگری بخرند و تقریبا خیلی از آن‌ها از همان ماهی‌های مناسب نگهداری در تنگ خریدند. نکته جالب این است که تقریبا همه آن‌ها مشتریان ثابت ما شدند و بیشترشان، تنگ ماهی‌شان را به آکواریوم تبدیل کردند.

یکی از مشتریانمان که سال‌ها در آکواریوم خود از ماهی‌اش مراقبت کرده و هفته پیش ماهی‌اش مرده بود، به مغازه ما آمده بود و نیم‌ساعت به‌خاطر مرگ ماهی‌اش گریه می‌کرد. تقریبا هر ماه یک نفر با این حال‌وروز به فروشگاه ما می‌آید که این موضوع، شدت علاقه‌ای را که بین انسان و حیوانی، چون ماهی  است را نشان می‌دهد.

او درباره رهاسازی ماهی قرمز در رودخانه‌ها هشدار می‌دهد و می‌گوید که این کار باعث از بین رفتن دیگر جانوران و ماهیان رودخانه‌ها می‌شود و بنابراین از مردم می‌خواهد که ماهی‌ها را در استخر پارک‌ها، رها کنند یا به ماهی‌فروش‌ها بازگردانند یا شرایط نگهداری مناسب را برای ادامه زندگی آن‌ها فراهم آورند.

کودکی با مادرش برای خرید ماهی به داخل فروشگاه می‌آید. چشمان پسرک برق می‌زند. از دیدن آن همه ماهی به وجد آمده است. انگار از هرکدامشان یکی می‌خواهد. با وجد تنگ ماهی را می‌زند زیر بغلش و از مغازه خارج می‌شود. دو ماهی قرمز همراه پسرک می‌شوند. شاید ۲۰ سال دیگر این کودک هم از پرورش ماهی و دنیای ماهی‌های قرمز کوچولو برای اطرافیانش بگوید.

* این گزارش شنبه ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ در شماره ۲۸۵ شهرارا محله منطقه ۲ چاپ شده است.